حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی با تأکید بر مظلومیت علمی و تفسیری شهید بهشتی، بازخوانی روش تفسیری ایشان و تأسیس کرسی‌های تخصصی برای بررسی آثار ایشان را ضرورتی جدی برای حوزه‌های علمیه امروز دانست.
به گزارش روابط عمومی جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، مدیر مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعه‌المصطفی العالمیه، در چهارمین پیش‌نشست علمی همایش بین‌المللی شهید آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی که در جمع طلاب، و اساتید جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان برگزار شد، به موضوع بازخوانی روش‌شناسی تفسیری شهید بهشتی و بررسی جایگاه ایشان در جریان نواندیشی دینی و اندیشه قرآنی انقلاب اسلامی پرداخت.
حجت الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی ضمن تسلیت ایام فاطمیه و شهادت حضرت زهرا(س)، با اشاره به شخصیت جامع‌الاطراف و مظلومیت تاریخی شهید بهشتی گفت: اگر سخن امام خمینی درباره مظلوم‌بودن شهید بهشتی را تفسیر کنیم، باید بگوییم که او نه‌تنها در زمان حیات مورد هجمه و تخریب بود، بلکه دهه‌ها بعد نیز چهره علمی وی آن‌گونه که شایسته است شناخته نشده است.
وی افزود: شهید بهشتی معمار اصلی قانون اساسی، مدیر قوه قضائیه، از مؤثرترین نظریه‌پردازان اجتماعی انقلاب و یکی از چهره‌های اصلی حوزه در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ بود.
مدیر مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعه‌المصطفی العالمیه به سه محور اصلی مظلومیت شهید بهشتی اشاره کرد و ادامه داد: در مظلومیت فکری، بسیاری نمی‌دانند که شهید بهشتی یکی از برجسته‌ترین قرآن‌پژوهان معاصر است و آثاری دارد که ده‌ها پایان‌نامه علمی می‌تواند از آن استخراج شود، همچنین در عرصه سیاسی و اجتماعی، حجم تخریب‌ها، تهمت‌ها و شایعه‌سازی‌های جریان‌های لیبرال، نفاق و التقاط علیه او به‌حدی بود که امام خمینی فرمودند: «بهشتی یک ملت بود».
وی اضافه کرد: شهادت ایشان مظلومیت دیگر این شخصیت بزرگ بود، حادثه هفتم تیر یک ترور معمولی نبود، بلکه نوعی کودتای تمام‌عیار علیه ستون‌های فکری و مدیریتی نظام به شمار می‌رفت.
حجت الاسلام و المسلمین رضایی تهرانی به فعالیت‌های تفسیری شهید بهشتی در سه دوره تاریخی از جمله فعالیت‌های متمرکز تفسیری در مرکز اسلامی هامبورگ اشاره کرد و گفت: نقطه اوج فعالیت تفسیری شهید بهشتی «دوره هامبورگ» در دهه ۴۰ است، ویژگی‌های این دوره ارائه درس‌های تفسیری به‌صورت منظم برای جوانان مسلمان، تولید مجموعه‌ای از تفاسیر که بعدها با عنوان در مکتب قرآن منتشر شد، نوشتار و گفتارهایی که ساختاری علمی، روشن و مخاطب‌محور دارند.
وی اظهار کرد: شهید بهشتی در این دوره تفاسیر متعددی بر سوره‌های اعراف، انفال، یونس، کهف، انبیاء، حج و بخش‌هایی از نساء بیان کرده است. این آثار امروز از منابع مهم مطالعات تطبیقی تفسیری میان حوزه و دانشگاه به شمار می‌روند.
مدیر مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعه‌المصطفی العالمیه در ادامه با اشاره به دوره دوم فعالیت های تفسیر شهید بهشتی، مواجهه نظری با جریان‌های انحرافی (۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷)بیان کرد و یادآور شد: در این دوره، دوره اوج فعالیت فکری شهید بهشتی در ایران است زمانی که گروه‌های چپ و مارکسیستی با شعار عدالت سوسیالیستی وارد عرصه مذهبی شدند، سازمان مجاهدین خلق با تفسیری التقاطی از قرآن، مباحث عرفانی را با اندیشه‌های مارکسیستی ترکیب کرد و بسیاری از جوانان مذهبی دچار سردرگمی نظری شده بودند. شهید کلاس‌های روش برداشت از قرآن را راه‌اندازی کرد.
وی توضیح داد: جوانان، دانشجویان، روحانیون و فعالان سیاسی را جمع می‌کرد تا قواعد صحیح فهم قرآن را آموزش دهد؛ شهید بهشتی با صراحت می‌گفت که قرآن نه کتاب انقلاب مارکسیستی است، نه کتابی برای توجیه خواسته‌های سیاسی گروه‌ها، بلکه کتاب هدایت است و فهم آن قواعد دارد.
حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی به تفاسیر اجتماعی، سیاسی در عصر انقلاب شهید بهشتی اشاره کرد و ادامه داد: با گسترش نهضت اسلامی و پس از پیروزی انقلاب، شهید بهشتی وارد عرصه‌های اجتماعی و سیاسی شد، اما هرگز قرآن‌پژوهی را رها نکرد، شهید در این دوره تفاسیر و سخنرانی‌هایی با محورهای حکمرانی، مدیریت، عدالت، آزادی، نظام اقتصادی، حقوق زن، ولایت، امر به معروف و اخلاق اجتماعی ارائه کرد.
وی خاطرنشان کرد: ویژگی این دوره تفسیر اجتماعی قرآن با رویکرد حل مسائل جامعه، استخراج نظریه‌های کاربردی از آیات و توجه ویژه به حقوق ملت، عدالت قضایی، آزادی معقول و کرامت انسان است.
مدیر مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعه‌المصطفی العالمیه، آثار قرآنی شهید بهشتی را گنجینه‌ای ارزشمند اما کمتر شناخته‌شده دانست و تأکید کرد: این شهید بزرگوار مجموعه‌ای گسترده از آثار علمی را در حوزه قرآن‌پژوهی از خود به یادگار گذاشته است؛ آثاری مانند خدا از دیدگاه قرآن، قرآن‌شناسی، روش برداشت از قرآن، ناسخ و منسوخ، بررسی آیات ولایت و گفتارهای تفسیری بخشی از این میراث علمی است.
وی تأکید کرد: مجموعه‌ای دیگر از آثار شهید بهشتی همچون برداشت‌های اجتماعی از قرآن، موقعیت زن از نظر اسلام، نظام اقتصادی در نگاه قرآن، جامعه و سازندگی و نیز درس‌گفتارهای شش‌جلدی مکتب قرآن نشان‌دهنده گستره موضوعی اندیشه این شهید بزرگوار است.
حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی تصریح کرد: بیش از ده‌ها پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری می‌تواند بر پایه رویکردهای تفسیری و اندیشه اجتماعی این شهید طراحی و پژوهش شود.
وی در ادامه به مبانی تفسیری شهید آیت‌الله بهشتی اشاره کرد و گفت : از نگاه این اندیشمند، قرآن کتابی قابل فهم برای عموم مردم است؛ با این حال فهم عمیق‌تر آن نیازمند تخصص، علم، قواعد تفسیری و آشنایی با زبان عربی و تاریخ نزول است.
وی تأکید کرد: شهید بهشتی هرگونه تحمیل نظریات سیاسی و فلسفی بر قرآن را مصداق تفسیر به رأی دانسته و نسبت به آن هشدار داده است.
مدیر مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعه‌المصطفی العالمیه بیان کرد: شهید بهشتی تنها احادیث قطعی‌السند و قطعی‌الدلاله را در تفسیر معتبر می‌دانست و استفاده از خبر واحد یا روایات ضعیف را در مباحث اعتقادی و تفسیری صحیح نمی‌دانست؛ این شهید بزرگوار متشابهات مطلق همچون حروف مقطعه را خارج از دایره تأویل می‌شمرد و ورود به این عرصه را دور شدن از هدف هدایت‌گرانه قرآن معرفی می‌کرد.
به گفته این استاد علوم قرآنی، شهید بهشتی قرآن را کتاب هدایت می‌دانست و معتقد بود تفسیر باید مبتنی بر نقش هدایت‌گرانه آیات باشد، نه متکی بر گزارش‌های صرف تاریخی.
وی تصریح کرد: نگاه شهید بهشتی به قرآن هدف‌مند و کاربردی بود و بر این اساس تفسیر باید به فهم پیام‌های عملی قرآن برای اداره جامعه و زندگی انسان منجر شود.
حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی با اشاره به قواعد تفسیری شهید بهشتی خاطرنشان کرد: این شهید بزرگوار بر تعمیم آیات به همه دوره‌ها تأکید داشت و معتقد بود روایت‌هایی نظیر مبارزه با فرعون تنها جنبه تاریخی ندارند، بلکه الگویی ماندگار برای مقابله با سلطه و استکبار در همه زمان‌ها محسوب می‌شوند.
وی اظهار کرد: یکی از ابتکارات برجسته شهید بهشتی توجه ویژه به تفسیر موضوعی با رعایت ترتیب نزول بود؛ به این معنا که برای فهم دقیق مفاهیمی چون عدالت یا ولایت باید مسیر تکاملی آیات مرتبط در طول زمان بررسی شود.
مدیر مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعه‌المصطفی العالمیه، با بیان اینکه این رویکرد موجب می‌شود پژوهشگر فهمی عمیق‌تر و نظام‌مندتر از ساختار مفهومی قرآن به‌دست آورد، تاکید کرد: شهید بهشتی پژوهشگر قرآنی را موظف می‌دانست ابتدا نیازهای روز جامعه را بشناسد و سپس پرسش‌ها را بر قرآن عرضه کند، نه اینکه نظریات پیش‌فرض خود را بر آیات تحمیل نماید.
وی یادآورشد: جامع‌نگری و پرهیز از ظاهرگرایی از دیگر ویژگی‌های روش تفسیری شهید بهشتی بود؛ زیرا او فهم صحیح قرآن را در گرو بررسی شبکه‌ای و منظومه‌وار آیات می‌دانست.
حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی، با تأکید بر اینکه شهید بهشتی پیش‌روتر از زمانه خود در حوزه اندیشه قرآنی بود ابراز کرد: بسیاری از مباحثی که امروز در حوزه با عنوان تفسیر تنزیلی، روش استنطاقی، تفسیر اجتماعی، نظریه‌پردازی قرآنی و اجتهاد تمدنی مطرح است، ریشه در اندیشه‌های ۶۰ سال پیش شهید بهشتی دارد؛ بازخوانی آثار این شخصیت حوزوی و تأسیس کرسی‌های تخصصی برای بررسی روش تفسیری این شهید بزرگوار ضرورتی جدی برای حوزه‌های علمیه امروز است.
