به گزارش جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان، به مناسبت تجاوز اسرائیل وآمریکا به خاک مقدس جمهوری اسلامی ایران، دکتر سیدحسین همایون مصباح، مدیر گروه فلسفه دین و چالش های جهانی معاصر پژوهشکده بین المللی امام رضا علیه السلام، در یادداشتی به بررسی اقدامات حقوقی که ایران می‌تواند علیه تجاوزهای اسرائیل و آمریکا در پیش بگیرد پرداخته است، که در ادامه تقدیم میگردد.
برای بررسی اقدامات حقوقی که ایران می‌تواند علیه تجاوزهای اسرائیل و آمریکا در پیش بگیرد، لازم است ابتدا به چارچوب‌های حقوق بین‌الملل و سازوکارهای موجود در این زمینه بپردازیم. در ادامه، این موضوع به‌صورت مستند و مستدل بررسی می‌شود.
۱. ارجاع به منشور سازمان ملل متحد
منشور سازمان ملل متحد، به‌عنوان یکی از اسناد اصلی حقوق بین‌الملل، اصول کلیدی در مورد ممنوعیت استفاده از زور و حفظ تمامیت ارضی کشورها را تعیین کرده است. اقدامات حقوقی ایران در این زمینه می‌تواند به این اسناد استناد کند:
الف) اصل منع توسل به زور (ماده ۲بند4 منشور سازمان ملل متحد)
بر اساس ماده ۲بند 4 منشور سازمان ملل تمامی اعضای سازمان ملل موظف هستند از تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی کشورهای دیگر خودداری کنند. اگرتجاوزی از سوی اسرائیل یا آمریکا علیه ایران صورت گیرد که‌گرفته است، ایران می‌تواند این اصل را به‌عنوان مبنای شکایت مطرح کند.
ب) حق دفاع مشروع (ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد)
در صورتی که تجاوز مسلحانه‌ای علیه ایران انجام شود، ایران به استناد ماده ۵۱ منشور سازمان ملل حق دارد به دفاع مشروع بپردازد. البته، این دفاع باید ضرورت و تناسب داشته وهمسو با احتیاط بوده ونیز مصداق دفاع مشروع قریب الوقوع ونه پیشگیرانه باشد و شورای امنیت سازمان ملل باید سریعاً در جریان قرار گیرد.
۲. ارائه شکایت به شورای امنیت سازمان ملل متحد
ایران می‌تواند به شورای امنیت شکایت کند و اقدام نظامی یا تجاوز احتمالی اسرائیل یا آمریکا را به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌المللی مطرح نماید. در این راستا:
الف) درخواست تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت
ایران می‌تواند با ارائه مدارک و شواهد مستند، درخواست تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت را بدهد و از این شورا بخواهد اقدامات لازم را برای توقف تجاوز اتخاذ کند.
ب) صدور قطعنامه
در صورت تأیید ادعای ایران، شورای امنیت می‌تواند قطعنامه‌ای علیه تجاوز صادر کند و اقداماتی از جمله تحریم یا محکومیت سیاسی علیه متجاوز اتخاذ کند. البته در این زمینه، حق وتوی آمریکا یکی از موانع احتمالی خواهد بود.
۳. ارجاع موضوع به مجمع عمومی سازمان ملل متحد
در صورتی که شورای امنیت به دلیل حق وتو یا سایر موانع نتواند تصمیم‌گیری کند، ایران می‌تواند موضوع را به مجمع عمومی ارجاع دهد. مجمع عمومی می‌تواند تحت قطعنامه «اتحاد برای صلح» (Uniting for Peace Resolution) تشکیل جلسه دهد و اقدامات لازم را بررسی کند.
۴. شکایت به دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ)
دیوان بین‌المللی دادگستری به‌عنوان نهاد اصلی قضایی سازمان ملل، مرجع دیگری است که ایران می‌تواند برای پیگیری حقوقی به آن مراجعه کند. برای این کار:
الف) صلاحیت دیوان
ایران باید اطمینان حاصل کند که اسرائیل یا آمریکا صلاحیت دیوان را پذیرفته‌اند، چرا که دیوان تنها در صورتی می‌تواند پرونده‌ای را بررسی کند که طرفین به صلاحیت آن رضایت داده باشند.
ب) ادعای نقض حقوق بین‌الملل
ایران می‌تواند ادعا کند که تجاوز اسرائیل یا آمریکا نقض حقوق بین‌الملل، از جمله اصل منع توسل به زور و تمامیت ارضی است.
ج) درخواست صدور دستور موقت
ایران می‌تواند از دیوان بخواهد دستور موقتی برای توقف اقدامات تجاوزکارانه صادر کند.
۵. استفاده از سازوکارهای حقوق بشری
در صورتی که تجاوز منجر به نقض گسترده حقوق بشر یا حقوق بشردوستانه شود، ایران می‌تواند موضوع را در نهادهای مرتبط مطرح کند:
الف) شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد
ایران می‌تواند موضوع را به شورای حقوق بشر ارجاع دهد و از این شورا بخواهد تجاوز و نقض حقوق بشر توسط اسرائیل یا آمریکا را بررسی کند.
ب) دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC)
اگر تجاوز منجر به جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت یا نسل‌کشی شود، ایران می‌تواند از دادگاه کیفری بین‌المللی درخواست کند موضوع را بررسی کند. البته، عضویت کشورها در این دادگاه و صلاحیت آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
۶. ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
علاوه بر اقدامات حقوقی، ایران می‌تواند با همکاری کشورهای همسو و ائتلاف‌های منطقه‌ای (مانند سازمان همکاری اسلامی یا جنبش عدم تعهد) تلاش کند اجماع جهانی علیه تجاوز ایجاد کند. این همکاری‌ها می‌تواند فشار سیاسی و دیپلماتیک را بر متجاوز افزایش دهد.
۷. استفاده از قوانین داخلی کشورهای دیگر
ایران می‌تواند با استفاده از قوانین داخلی برخی کشورها که اجازه پیگیری جرایم بین‌المللی را می‌دهند (مانند اصل صلاحیت جهانی در برخی کشورها)، علیه مقامات اسرائیلی یا آمریکایی شکایت کند. این اقدام می‌تواند در دادگاه‌های ملی کشورهایی که این اصل را پذیرفته‌اند پیگیری شود.
محدودیت‌ها و چالش‌ها
- حق وتو در شورای امنیت: به دلیل حق وتوی آمریکا، احتمال تصویب قطعنامه‌های الزام‌آور علیه آن کشور در شورای امنیت بسیار پایین است.
- عدم عضویت اسرائیل و آمریکا در برخی نهادها: اسرائیل و آمریکا عضو دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) نیستند، که این امر می‌تواند پیگیری حقوقی در این دادگاه را دشوار کند.
- موانع سیاسی و دیپلماتیک: فشارهای سیاسی و روابط قدرت در سطح بین‌المللی می‌تواند مانع موفقیت اقدامات حقوقی ایران شود.
نتیجه‌گیری
ایران می‌تواند از ابزارهای مختلف حقوقی در چارچوب حقوق بین‌الملل برای مقابله با تجاوز اسرائیل و آمریکا استفاده کند. با این حال، موفقیت این اقدامات به عوامل متعددی از جمله مستندات ارائه‌شده، همکاری کشورهای دیگر، و موانع سیاسی بستگی دارد. بهره‌گیری از دیپلماسی فعال و ایجاد اجماع بین‌المللی در کنار اقدامات حقوقی می‌تواند شانس موفقیت ایران را افزایش دهد.
