دکتر عمیدرضا اکبری در نشست تخصصی مدرسه “بررسی اندیشه‌های نو اخباری‌گری” با اشاره به دستاوردها و آفات جریان اخباری، نظریه “منبع‌بسندگی” را بزرگ‌ترین چالش در اعتبارسنجی حدیث خواند و بر ضرورت بهره‌گیری از ابزارهای نوین پژوهشی تأکید کرد.
به گزارش روابط عمومی جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان در نشست دوم مدرسه “بررسی اندیشه‌های نو اخباری‌گری”، دکتر عمیدرضا اکبری در سخنرانی خود با عنوان “نقش مطالعات نصیریه در اعتبارسنجی حدیث” به واکاوی مبانی فکری جریان اخباری پرداخت.
ضرورت بازخوانی منصفانه جریان اخباری
سخنران در ابتدای سخنان خود با ابراز شکرگزاری از توفیق حضور در جوار بارگاه ملکوتی امام رضا(ع)، تأکید کرد: “اگرچه جریان اخباری در طول تاریخ شیعه بارها نقد شده، اما بسیاری از نقدهای وارد بر آن در فضای علمی به‌طور کامل جا نیفتاده است.”
وی با اشاره به حضور بخش قابل‌توجهی از انتقادات اخباریان در جامعه امروز، هشدار داد: “در نقد هر جریان فکری باید نگاه جامع داشت و از قضاوت‌های شتاب‌زده پرهیز نمود، چرا که گاه نقدهای تند نتیجه معکوس داشته و زمینه گرایش به اخباری‌گری را فراهم کرده است.”
دستاوردهای تاریخی اخباریان
دکتر اکبری با رویکردی منصفانه به ذکر نقاط مثبت جریان اخباری پرداخت:
1. توجه ویژه به حدیث و تدوین میراث روایی: “در دوره صفویه با رونق جریان اخباری، مجموعه‌های مهمی همچون الوافی و بحارالأنوار تدوین شد که سهم مهمی در گردآوری میراث حدیثی امامیه داشت.”
2. نقد آرای اصولیان: “اخباریان با طرح نقدهای گسترده، زمینه پویایی و بازاندیشی در آرای اصولی را فراهم کردند.”
3. گسترش منابع حدیثی: “برخلاف مکاتب پیشین که به منابع محدود اکتفا می‌کردند، اخباریان دامنه وسیعی از منابع را مورد استفاده قرار دادند.”
آسیب‌ها و محدودیت‌های جریان اخباری
در مقابل، سخنران به پیامدهای منفی اخباری‌گری اشاره کرد:
1. تضعیف علوم تخصصی: “اگرچه اخباریان به نقد فقیهان و متکلمان پرداختند، اما در بسیاری از موارد جایگزین علمی و روشمند ارائه نکردند.”
2. مردم‌گرایی بی‌ضابطه: “دعوت اخباریان به مراجعه مستقیم عموم مردم به روایات، زمینه‌ساز برداشت‌های سطحی، افراطی و حتی غالیانه شد.”
3. محدودیت در اعتبارسنجی: “بسیاری از اخباریان با رویکردی تعبدی، بررسی اسناد و نقد متنی را لازم نمی‌دانستند.”
نقد بنیادین “منبع‌بسندگی”
محور اصلی سخنرانی دکتر اکبری، نقد نظریه “منبع‌بسندگی” در اندیشه اخباریان بود. وی توضیح داد: “اخباریان اعتبار یک منبع روایی را برای اعتبار کل احادیث آن کافی می‌دانند؛ به‌گونه‌ای که یا صرف وثاقت مؤلف را دلیل صحت کل روایت‌ها می‌گیرند، یا حتی فراتر از آن، انتساب روایت به معصوم را بدون بررسی سندی کافی می‌شمارند.”
سخنران با ارائه شواهد عقلی، نقلی و تاریخی این رویکرد را نقد کرد:
– عقل و نقل بر لزوم جستجوی علم و پرهیز از پیروی غیرعلمی تأکید دارند
– روایات متعدد، معیار اعتبار را علم و وثوق معرفی کرده‌اند، نه صرف انتساب یا اعتبار منبع
– بسنده‌کردن به منابع، موجب رواج احادیث ضعیف و فراهم شدن بستر انحراف و غلو در میان عوام می‌شود
ابزارهای نوین در اعتبارسنجی حدیث
دکتر اکبری در بخش پایانی به ابزارهای جدید اعتبارسنجی حدیث اشاره کرد:
– اصالت‌سنجی منابع با استفاده از نسخه‌شناسی و بررسی‌های تاریخی
– تحلیل اسناد از طریق طبقه‌شناسی و ترسیم نمودارهای روایی
– بررسی‌های متنی شامل تبارشناسی متون، مطالعات زبان‌شناختی و گفتمان‌شناسی
– نقد مضمونی با عرضه بر قرآن، سنت و قرائن تجربی
وی تأکید کرد: “این مجموعه ابزارها با همگرایی، می‌تواند ما را به کشف واقعی‌تر میراث معتبر امامیه نزدیک کند و نقدهای اخباریان را پاسخ دهد.”
در پایان، دکتر اکبری با تأکید بر ضرورت بازخوانی میراث روایی امامیه، خاطرنشان کرد: “نباید به بسندگی منابع اکتفا کرد؛ بلکه باید با استفاده از ابزارهای تاریخی، متنی و سندی، به واقعیت نزدیک شد و از تکرار خطاهای جریان اخباری پرهیز نمود.”
این نشست تخصصی که با استقبال گسترده حاضران همراه بود، نقش مهمی در تبیین علمی مبانی فکری جریان اخباری و نقد روشمند آن ایفا کرد. ادامه مباحث در جلسه بعدی ارائه خواهد شد.
