برای پاسخگویی به چالش‌های نسل جوان و جلوگیری از انزوای دین، شناخت درست و تفسیر روزآمد از دین در جهان معاصر ضروری است.
به گزارش روابط عمومی جامعة المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان، جهانگیر مسعودی، استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی، در نشست علمی با موضوع «مدرنیسم اسلامی»که به صورت مجازی و حضوری در جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان برگزار شد، با طرح مسئله ارتباط دین با جامعه مدرن، بر اهمیت بازاندیشی در دین‌شناسی و فهم اجتماعی دین تأکید کرد و گفت: در عصر جهانی‌شدن و غلبه فناوری بر زیست‌جهان انسانی، نمی‌توان از دین انتظار داشت که بدون تفسیر نوین و کارآمد، نقش‌آفرینی اجتماعی خود را حفظ کند.
وی با اشاره به کاهش اثرگذاری آموزه‌های دینی در میان نسل جوان، این مسئله را نتیجه ارائه تعابیر ناکارآمد و سنت‌گرایانه از دین دانست و افزود: دین اگر در فضای عمومی جامعه تضعیف شده، نه به سبب ناکارآمدی ذاتی، بلکه به دلیل ضعف در زبان مفهومی، گفتمانی و کارکردی آن در نسبت با دنیای جدید است.
استاد دانشگاه فردوسی در ادامه به بررسی سیر تاریخی تعامل مسلمانان با مدرنیته پرداخت و گفت: دوره‌ای از حیات فرهنگی و فکری جهان اسلام، با ظهور گرایش‌های بنیادگرا و محافظه‌کارانه همراه بود که عمدتاً در واکنش به استعمار و سلطه فرهنگی غرب شکل گرفت.
وی افزود: این دوره با تمرکز بر بازگشت به سلف صالح، گرایش به شریعت‌گرایی صرف و تقابل با ارزش‌های جدید، عملاً به انزوا و حاشیه‌نشینی فرهنگی جوامع اسلامی انجامید.
مسعودی تصریح کرد: مدرنیته با ویژگی‌هایی چون سکولاریسم، عقلانیت ابزاری، فردگرایی و دموکراسی، چالشی جدی برای تفاسیر سنتی از دین ایجاد کرد.
وی اضافه کرد: اما در این میان، جریان فکری مدرنیسم اسلامی، با نگاهی نو، کوشید تا از تقابل میان سنت و مدرنیته عبور کند و راهی برای تعامل خلاقانه میان آموزه‌های دینی و اقتضائات جهان جدید بیابد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی با اشاره به تجربه یسوئیان در عصر رنسانس، این جریان را نمونه‌ای موفق از مواجهه اصلاح‌گرایانه با دگرگونی‌های فکری و علمی غرب دانست و افزود: یسوئیان، با بهره‌گیری از روش علمی و منطق عقلانی، تلاش کردند دین را در ساختارهای فکری جدید بازتعریف کنند و از حذف آن در دوران مدرن جلوگیری کنند.
وی خاطرنشان کرد: امروز نیز جریان مدرنیسم اسلامی، اگر بخواهد تأثیرگذار باشد، باید همان مسیر تطبیق عقلانی با اقتضائات زمانه را طی کند، بی‌آنکه از اصول و مبانی اصیل دین فاصله بگیرد.
استاد دانشگاه مشهد با اشاره به خاستگاه مدرنیسم اسلامی در تاریخ معاصر، از دو مأموریت اصلی روشنفکران مسلمان سخن گفت: یکی واکاوی علل انحطاط تمدن اسلامی و دیگری تبیین نسبت دین با مدرنیته و تلاش برای ارائه قرائتی روزآمد از دین که ضمن حفظ اصالت‌ها، توان پاسخگویی به مسائل پیچیده جهان معاصر را داشته باشد.
وی با معرفی دیدگاه‌های مختلف در تحلیل دین، به مدل مصطفی ملکیان در تقسیم‌بندی سه‌لایه‌ای از اسلام اشاره کرد و گفت: اسلام را می‌توان در سه سطح فهمید؛ اسلام اول، متن و آموزه‌های وحیانی است، اسلام دوم، تفسیرهایی است که علما از این متون ارائه کرده‌اند و اسلام سوم، تجلی عملی و رفتاری مسلمانان در تاریخ است.
مسعودی افزود: بسیاری از انتقادات ناظر به اسلام سوم و دوم است، نه اسلام اول؛ از این‌رو بازسازی تفسیر دینی و پالایش عملکرد اجتماعی دینداران، بخشی جدی از پروژه مدرنیسم اسلامی به شمار می‌آید.
وی با اشاره به دیدگاه‌های شهید مطهری، محمد اقبال و سید جمال‌الدین اسدآبادی، این متفکران را از طلایه‌داران بازسازی فکر دینی دانست و گفت: اصلاح درونی گفتمان دینی، شناخت صحیح از تمدن غرب و بازیابی نقش انسان در سرنوشت خود ضروری است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی اظهار داشت: جریان مدرنیسم اسلامی، باوجود تنوع دیدگاه‌ها و چالش‌های مفهومی، یکی از جریان‌های زنده و اثرگذار در تاریخ فکری معاصر جهان اسلام است که می‌کوشد با وفاداری به جوهر دین، به بازخوانی عقلانی و کارآمد از آن دست یابد.
وی خاطرنشان کرد: شناخت علمی این جریان، نه‌تنها برای پژوهشگران حوزه دین، بلکه برای نهادهای آموزشی، تربیتی و فرهنگی، یک ضرورت جدی در جهت مواجهه اثربخش با مسائل امروز جهان اسلام به شمار می‌آید.
