به گزارش روابط عمومی جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان، روز جهانی ارتباطات فرصتی است برای بازاندیشی در جایگاه بنیادین ارتباطات در جهان معاصر. ارتباطات، فراتر از انتقال پیام یا ابزارهای فناورانه، بنیان شکل‌گیری هویت‌ها، تولید معنا و پیوند میان فرهنگ‌ها و امت‌هاست.

در این چارچوب، ارتباطات میان‌فرهنگی نه‌تنها ضرورتی در دنیای امروز، بلکه کلید فهم و توسعه تعاملات امت اسلامی با جهان پیرامون و بازیابی کنشگری هویتی آن در عرصه جهانی و نهایتاً بازتولید تمدن اسلامی است.

نظریه‌های ارتباطی و میدان منازعه‌ی معنا

مارشال مک‌لوهان با طرح مفهوم «دهکده جهانی» نشان داد که فناوری‌های ارتباطی جهان را به یک فضای هم‌زمان و متصل بدل کرده‌اند. اما این هم‌پیوندی الزاماً به معنای همگرایی فرهنگی نیست، بلکه می‌تواند زمینه‌ای برای تضاد گفتمانی و بازتولید سلطه باشد.

در همین راستا، مانوئل کاستلز در نظریه «جامعه شبکه‌ای» تأکید می‌کند که ساختارهای قدرت و هویت درون شبکه‌های ارتباطی شکل می‌گیرند و کنترل این شبکه‌ها به معنای تسلط بر فرآیند تولید معنا و جایگاه فرهنگی است. از این منظر، ارتباطات معاصر دیگر صرفاً ابزار نیست، بلکه بستر تولید و بازتولید قدرت است.

امت اسلامی و ضرورت بازیابی گفتمان خویش

در سطحی عمیق‌تر، نظریه گفتمان لاکلا و موفه، ارتباطات را نه صرفاً ابزاری برای انتقال اطلاعات، بلکه صحنه‌ای برای نبرد بر سر معنا، بازنمایی، و هژمونی می‌داند. از این منظر، امت اسلامی باید خود را به‌عنوان یک «فاعل گفتمانی» بازتعریف کند و در میدان جهانی معنا، مشروعیت و قدرت، نقش فعالی ایفا نماید.

این نقش‌آفرینی، مستلزم خلق مفاهیم تازه، بازسازی هویت و شکل‌دهی به گفتمانی بدیل در برابر روایت‌های مسلط جهانی است. امت اسلامی نمی‌تواند صرفاً مصرف‌کننده معنا باشد؛ باید تولیدکننده نظم معنایی جدید باشد.

رهبری فکری و راهبرد وحدت در جهان اسلام

رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در تبیین نقشه راه تمدن نوین اسلامی، بر وحدت و هم‌افزایی دنیای اسلام تأکید دارند. ایشان در دیدار با میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، مراتب اتحاد را چنین ترسیم می‌کنند: «اتّحاد دنیای اسلام مراتبی دارد… پایین‌ترین مرتبه‌اش این است که با هم معارضه نکنند… بالاتر این است که در مقابل دشمن مشترک، اتّحاد واقعی و کافی داشته باشند… از این بالاتر هم این است که کشورهای اسلامی، ملّت‌های اسلامی هم‌افزایی کنند»

در بیانیه گام دوم انقلاب نیز، با تأکید بر لزوم شناخت درست گذشته و آینده‌نگری فعال، افق‌های تمدنی جهان اسلام در بستر ارتباطات فرهنگی و فکری مشترک گشوده می‌شود. ارتباطات میان‌فرهنگی، در این چارچوب، پلی برای یادگیری متقابل و هم‌افزایی تمدنی است.

جامعه‌المصطفی؛ یک هسته بین‌المللی گفتمانی اسلامی

در این میان، جامعه‌المصطفی به‌عنوان یک نهاد علمی-فرهنگی بین‌المللی، نمونه‌ای عینی از تحقق ارتباطات میان‌فرهنگی در جهان اسلام است. این نهاد با ایجاد شبکه‌ای از نخبگان فکری و علمی مسلمان، ظرفیت تعامل فرهنگی، هم‌فکری معرفتی و هم‌افزایی گفتمانی را فراهم ساخته است. جامعه‌المصطفی هم در بعد دفاعی (پاسخ به سلطه فرهنگی) و هم در بعد تهاجمی (تولید معنای بدیل) کنشگری مؤثری دارد.

رهبر انقلاب در دیدار با طلاب جامعه‌المصطفی چنین می‌فرمایند: «این جمع شما یک مظهری از پیوند و پیوستگی اسلامی است… آرزوی ما برای دنیای اسلام همین است که از ملیت‌های مختلف، با پیوند عقیده و با ارتباط علمی و دینی در کنار هم بنشینند»

و در ادامه، این نهاد را هسته‌ی شکل‌گیری یک جامعه علمی بین‌الملل اسلامی می‌خوانند:
«با نشستن شماها در کنار هم، تنفس شماها در فضای واحد، آشنائی شما با یکدیگر، یک هسته اولیه‌ جامعه‌ بین‌الملل علمیِ اسلامی در اینجا تشکیل می‌شود؛ از این فرصت حداکثر استفاده را بکنید»

سخن پایانی: آینده تمدن، در گرو کنش ارتباطی هوشمند

در نهایت، روز جهانی ارتباطات یادآور آن است که در عصر رسانه‌ها و شبکه‌ها، آن‌کس می‌تواند آینده را رقم بزند که حرفی برای گفتن داشته باشد، و بتواند آن را با قدرت معنا، تصویر و گفتمان در جهان منتشر کند. ارتباطات میان‌فرهنگی امروز صرفاً ابزار دیپلماسی نیست، بلکه میدان عمل نخبگان فکری جهان اسلام برای بازسازی معنای امت، تبیین آینده و شکل دادن به تمدنی اسلامی است.

نسل جوان طلبه، به‌ویژه در نهادهایی چون جامعه‌المصطفی، حاملان این مأموریت تاریخی‌اند و باید با تقویت بینش نظری، مهارت‌های ارتباطی و قدرت کنش گفتمانی، خود را برای اثرگذاری در این میدان پیچیده و سرنوشت‌ساز آماده سازند.