حجت‌الاسلام والمسلمین فرمانیان با تأکید بر لزوم نهادینه‌سازی آزاداندیشی و مناظره علمی در حوزه‌های علمیه، این مهم را از ضرورت‌های تحقق تمدن نوین اسلامی دانست.
به گزارش روابط عمومی جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی خراسان، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فرمانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، در نشست علمی «تأثیر حوزه‌های علمیه بر جریان‌های فکری در جهان اسلام با تأکید بر بیانات مقام معظم رهبری» که در جامعه‌المصطفی‌العالمیه خراسان برگزار شد، به تبیین جایگاه و نقش حوزه‌های علمیه در تحولات فکری و تمدنی جهان اسلام پرداخت.
وی با اشاره به دیدگاه راهبردی امام خمینی(ره) درباره پیوند دین و سیاست، اظهار داشت: امام خمینی(ره) با بصیرت عمیق خود تأکید داشتند که اسلام ذاتاً دینی سیاسی است و حدود ۷۰ درصد از مسائل دین، دارای ابعاد سیاسی است.
وی افزود: حتی عباداتی همچون نماز، که در ظاهر فردی به نظر می‌رسند، با توصیه به اقامه جماعت، ابعاد اجتماعی و سیاسی پیدا می‌کنند؛ سایر ارکان دین مانند حج، خمس و جهاد نیز دارای پیوندهای روشن با سیاست و حکومت هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین فرمانیان، تأکید کرد: در جهان معاصر، حوزه‌های علمیه نقشی گسترده و عمیق در شکل‌دهی به جریان‌های فکری ایفا کرده‌اند که نقطه عطف آن، انقلاب اسلامی ایران است.
وی اضافه کرد: این انقلاب، اندیشه‌هایی را از دل حوزه‌های علمیه به صحنه آورد که موجب شد دیگر نتوان به سادگی ادعا کرد باب اجتهاد در میان اهل سنت بسته است.
نقش حوزه در آزاداندیشی و شکل‌گیری تفکر نوین
وی با تأکید بر مسئولیت علما در تقویت فضای آزاداندیشی، بیان کرد: وظیفه نخست علما ایجاد فضایی امن برای طرح آزادانه دیدگاه‌ها و تبادل آرا است. اگر صاحبان اندیشه بتوانند بدون ترس و نگرانی دیدگاه‌های خود را بیان کنند، زمینه برای تولید افکار نو فراهم خواهد شد؛ افکاری که می‌توانند مقدمه تحولات تمدنی و فکری بزرگ باشند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، مناظرات علمی را یکی از ارکان ایجاد تمدن نوین اسلامی دانست و تصریح کرد: حوزه‌های علمیه باید زمینه مناظرات عادلانه میان موافقان و مخالفان را فراهم آورند.
وی تاکید کرد:گفت‌وگوی علمی، ظرفیت بزرگی برای شکل‌گیری فهم مشترک در جهان اسلام است. باید به نقطه‌ای برسیم که هم سخن دیگران را بشنویم و هم سخن خود را به درستی منتقل کنیم؛ این ارتباط دوسویه، زیربنای هرگونه تحول فکری است.
ضرورت پیوند فلسفه اسلامی با زندگی روزمره
حجت الاسلام والمسلمین فرمانیان در ادامه با اشاره به جایگاه فیلسوفان و اندیشمندان اسلامی در این مسیر، گفت: فلسفه اسلامی باید از حالت انتزاعی خارج شده و به زبان قابل فهم برای عموم، حتی کودکان و نوجوانان، درآید؛ پیوند علوم حوزوی با زندگی روزمره مردم، یکی از مأموریت‌های اصلی حوزه‌های علمیه در دوره معاصر است.
وی افزود: علوم دینی باید با تحولات روز هماهنگ شود و عالمان دین علاوه بر تسلط بر منابع سنتی، به دانش‌های جدید و علوم طبیعی نیز اشراف داشته باشند؛ فلسفه‌ای که امتداد اجتماعی نداشته باشد، نمی‌تواند بستر مناسبی برای تربیت دینی جامعه فراهم آورد.
تقریب مذاهب و وحدت اسلامی، دستاورد بزرگ انقلاب
حجت الاسلام والمسلمین فرمانیان تقریب مذاهب و وحدت امت اسلامی را یکی از مهم‌ترین ثمرات انقلاب اسلامی دانست و خاطرنشان کرد: حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها نقش کلیدی در تحقق این وحدت ایفا کرده‌اند؛ امروز به برکت تلاش‌های علمی و فکری، شاهد بهبود روابط دولت‌های اسلامی با یکدیگر هستیم که نشانه‌ای از تأثیر مثبت حوزه‌های علمیه در سطح جهانی است.
تحلیل جریان‌های فکری معاصر در جهان اسلام
این استاد حوزه و دانشگاه با تحلیل پنج جریان فکری تأثیرگذار در جهان اسلام، گفت:جریان سکولار که خواهان حذف دین از عرصه عمومی و محدود کردن آن به زندگی شخصی افراد است، همچنین جریانی منتقد به تفسیرهای رایج فقها که نیاز به بازنگری در روش فهم دین را مطرح می‌کند.
وی ادامه داد: بازگشت به اسلام صدر اول، که مشکل را در قرائت‌های متحجرانه می‌بیند و بر بازگشت به اصول اولیه تأکید داردو جریان حکومت اسلامی که تشکیل دولت دینی را راهکار حل مشکلات می‌داند و آن را بستر تمدن نوین اسلامی می‌پندارد از جمله های جریان های تاثیرگذار در جهان اسلام بیان کرد.
وی افزود: نقد مردم‌محور که نه دین و نه فقها را مسئول مشکلات می‌داند، بلکه ضعف را در اقبال مردم به دین جست‌وجو می‌کند از دیگر جریان فکری تاثیرگذار نام برد.
لزوم تغییر رویکرد حوزه‌ها از نقد به تعامل
فرمانیان با تأکید بر ضرورت تحول در رویکرد حوزه‌ها، بیان کرد: حوزه‌های علمیه باید از نگاه صرفاً انتقادی عبور کرده و به تعامل با افکار و علوم جدید روی آورند. اگر حوزه درها را به روی اندیشه‌های نو ببندد، نه‌تنها از تولید علم بازمی‌ماند، بلکه زمینه‌ساز دین‌گریزی جوانان نیز می‌شود، چراکه پاسخ قانع‌کننده‌ای برای پرسش‌های آنان نمی‌یابد.
وی با اشاره به نقش جامعه‌المصطفی در تربیت طلاب بین‌المللی، تأکید کرد: این نهاد باید رویکرد گفت‌وگومحور را به‌عنوان یکی از ارکان آموزش خود دنبال کند. لازم است بسیاری از رشته‌های سنتی بازنگری شده و رشته‌های جدید متناسب با نیازهای تمدنی نوین اسلامی تأسیس گردد.
وی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین وظایف حوزه‌های علمیه، تعریف شاخص‌های تعامل مؤثر با دیگران و ترسیم مسیر دستیابی به تمدن نوین اسلامی است؛ هر فرد در حوزه تخصص خود باید برای تحقق این هدف سهمی ایفا کند.
حجت الاسلام والمسلمین فرمانیان خاطرنشان کرد: فقه باید به صورت جامعه‌محور و پاسخگو به نیازهای جدید ارائه شود؛ امروز دیگر نمی‌توان به فقه صرفاً نظری اکتفا کرد. فقها باید ضمن تسلط بر منابع دینی، از تحولات جامعه و علوم جدید نیز آگاهی کافی داشته باشند تا بتوانند به مسائل مستحدثه، پاسخ‌های نوینی ارائه دهند.
این نشست علمی به همت پژوهشکده بین‌المللی امام رضا(ع) و با همکاری دانشگاه ادیان و مذاهب مشهد و دفتر تبلیغات اسلامی مشهد در نمایندگی جامعه المصطفی العالمیه خراسان برگزار شد.
